Συνήθως οι δημοσκόποι (επαγγελματίες ή μη) φροντίζουν να μας θυμίζουν συχνά (ιδίως όταν στριμώχνονται) αυτό το ευφάνταστο τσιτάτο “οι δημοσκοπήσεις είναι μια φωτογραφία της στιγμής”. Πάρα πολύ ωραία. Αυτό όμως που ξεχνούν, εντέχνως ή ατέχνως, είναι ότι ενίοτε ο φωτογράφος φροντίζει να στήσει και να στολίσει επιμελώς το κάδρο του.
Ευκαιρία για 2 πιο ενδιαφέροντα λόγια. Το “καδράρισμα” ανέκαθεν αποτελούσε θέμα στην θεωρία της φωτογραφίας. Το τετράγωνο, το παραλληλόγραμμο, το αφηρημένο καδράρισμα, η τυχαία ή επιλεγμένη τοποθέτηση των θεμάτων μέσα στο κάδρο. Ο καλλιτέχνης που προσπαθεί να “περιορίσει” την ασυδοσία και να δώσει φόρμα. Να υποτάξει το αυθαίρετο και να ισορροπήσει το δημιούργημά του (Beaumont Newhall, 1937). Επί της ουσίας, αυτό κάνουν και οι δημοσκόποι. Λίγο πιο άτεχνα μάλλον.
Γιατί; Μια κλασσική “Μεταπολιτευτική” κριτική θα ήταν η επίκληση στην έλλειψη ηθικής. Ομολογώ ότι όποτε συναντάω αυτή τη μεταμοντέρνα (προτεσταντική) αντίληψη της “ηθικής” περιμένω και την αναγωγή της σε ύψιστη αφετηρία κοινωνικής και πολιτικής ανάλυσης. Πρόκειται αναμφίβολα για την μετανεοτερική έννοια της “καθαρότητας”, μιας λογικής που εξισώνει την ηθική αξία με την τιμωρία των φερόμενων ως βρώμικων (Zygmunt Bauman, 1997).
Επομένως, η αναγωγή των δημοσκόπων (και άλλων) ως απλά “ανήθικων” όντων δεν μπορεί να εξηγήσει το παραπλανητικό (ενδεχομένως) στήσιμο των φωτογραφικών ερευνών τους. Όχι ο δημοσκόπος δεν μπορεί να ταυτιστεί με μια καταπιεσμένη, εγωμανιακή, φιλόδοξη φιγούρα που απλά θέλει να νοθεύσει, είτε επί αμοιβής, είτε από την ίδια τη διαστροφή του και να διαστρεβλώσει αυτό που θέλει να φωτογραφίσει. Εκτός εαν δεχτούμε ότι υπάρχουν οι ερευνητές που έχουν αποφασίσει (ή και συμφωνήσει) τα αποτελέσματα μιας έρευνας πριν την διεξαγωγή της. Ή έστω η διαδικασία της έρευνας στήνεται έτσι ώστε να παράγει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. “Ρώτα την άποψη των Ελλήνων για την πατρίδα και την εθνική ιδέα δυό μέρες μετά τα Ίμια και μετά γενίκευσε ως συμπέρασμα (προτιμότερο στον Πρετεντέρη) την έντονη εθνικιστική χροιά των Ελλήνων” (Πραγματικό γεγονός).
Ο Πελάτης. Ας πούμε ότι κάνεις μια έρευνα για την Coca – Cola σε μια περιοχή που το προϊόν είναι κάτω του πανελλαδικού μέσου όρου πώλησης. Έχεις τοποθετήσει την κρίσιμη ερώτηση σε σημείο όπου έχεις ήδη αναφερθεί (πλαγίως) στις ευεργετικές ιδιότητες του προϊόντος, στην νέα χαμηλή του τιμή, στο νέο trendy κουτάκι του που αυτοανακυκλώνεται κατόπιν χρηματοδότησης του ΣΚΑΙ. Και ως απάντηση παίρνεις ότι το προϊόν θυμίζει βοθρόλυμα του Θερμαϊκού όταν ο Παπαγεωργόπουλος τον (ντεμέκ) καθάριζε βιολογικά. Και ρωτάω; Έχεις τα κότσια να το αραδιάσεις ως συμπέρασμα στον αιμοσταγή CO ο οποίος βλέπει στον ύπνο του τους κατοίκους της περιοχής να τιμωρούνται με πνιγμό από Coca. Αποκλείται! Εξωραΐζεις, ναι μεν αλλά, και εντάξει δυο-τρεις μας είπαν ότι δεν τους αρέσει, αλλά όλο το υπόλοιπο δείγμα…
Κάπως έτσι, ή μάλλον ακριβώς έτσι, έχουν τα πράγματα και με την πολιτική έρευνα. Αντί για μια etaireia πελάτης είναι μια μιντιακή etaireia ή κάποιο κόμμα ή κάποιος σταυροφόρος υποψήφιος που θέλει να δει αν θα τα καταφέρει. Οπότε η φαιδρότητα των ερευνών αυτών αποκρυσταλλώνεται από τους αγοραστές της.
Τα ΜΜΕ είναι πάντως τις περισσότερες φορές οι εντολοδόχοι των δημοσκοπικών ερευνών. Παραδοσιακά ή new διανθίζουν την προπαγάνδα τους με μια έρευνα. Θυμίζει αυτή την τρέλλα των αμερικάνων που αν δεν δουν λίγα νούμερα σε ένα κείμενο αυτομάτως γίνεται αντιεπιστημονικό λογοτέχνημα. Λες και η λογιστική παλινδρόμηση των ερευνών (άντε το path analysis) να είναι το επόμενο στάδιο του E=Mc2.
Στην προκειμένη περίπτωση η τελευταία τους φωτογραφία έχει στηθεί ως εξής:
α) Στήνουμε τον δικομματισμό στο 30-35% γιατί υπάρχει στα αλήθεια κίνδυνος να κινηθεί σε τέτοια επίπεδα, κινητοποιώντας έτσι τους κομματικούς στρατούς και ξυπνώνοντας κάθε κοιμισμένη αίσθηση κομματόσκυλου στον ψηφοφόρο που σκέφτεται να αποδράσει από το δικομματικό μαντρί. Στόχος: Ο δικομματισμός να κινηθεί στο 50-55%.
β) Κατασκευάζουμε. (Μιας και η οικοδομή έχει πάει κατά διαόλου).
Βάλε στο νου σου έναν πολύ κλασσικό ιμπρεσσιονιστικό πίνακα. Ας πούμε τον Water lily Pond του Monnet (1904).
Μετά έρχεται ο μεταμοντέρνος ο Banksy και σου κάνει αυτό:
Όλα καλά, όμως το θέμα είναι ότι υπάρχει ο επιτήδειος, ο τύπος που πέταξε τα καροτσάκια και τον κώνο και θέλει ντε και καλά να σε πείσει ότι αυτά ήταν πάντα εκεί. Ότι ο Monnet όταν έπαιρνε βαθιές τζούρες της φύσης του Λίγηρα έβλεπε και τα μεταβιομηχανικά σκουπίδια του σήμερα. Αφήνω τη σημειολογία της τέχνης και επιστρέφω στην “έρευνα”.
Η φωτογραφική δημοσκόπηση έχει στοιχεία όχι από την κοινωνία για την κοινωνία, αλλά από τις ελίτ για την κοινωνία. ΣΥΡΙΖΑ του 18% (2008), Δημοκρατική Αριστερά (peak 17%), Ανεξάρτητοι Έλληνες (κάπου στο 9%), Χρυσή Αυγή (6%) και άλλα πολλά και όμορφα που βολεύουν και αποπροσανατολίζουν. Οι κατασκευές αυτές δεν είναι άλλο από αυτό που η ελίτ ζητάει. Σύγχυση και νοθεία. Γιατί αυτό είναι η εκλογική διαδικασία. Μια χοάνη ζύμωσης των όποιων ριζοσπαστκών κινηματικών διαδικασιών σε μια ακίνδυνη και άμορφη εκτόνωση.
Και δηλαδή δεν υπάρχει καμία ανταπόκριση έρευνας και πραγματικότητας; Δεν πρέπει να πιστεύουμε καμία έρευνα; Πολλές φορές υπάρχει. Τουλάχιστον η βασική εικόνα του καμβά είναι η αληθινή (γιατί θα μας πάρουν και με τις πέτρες) πριν την μαγική παρέμβαση του καλλιτέχνη. Όμως, η ουσία της αλλοίωσης έρχεται στην κατασκευή συνόλων και υποσυνόλων του εκλογικού ανταγωνισμού. Έτσι, ο ψηφοφόρος αναγάγεται σε στρατιωτάκι που αφού έχει επίγνωση για το δυναμικό της ενδεχόμενης αρμάδας του, αφού έχει μια φωτογραφική εικόνα του πολέμου, έχει και την ύστερη δυνατότητα αποστοίχισης και επιλογής στρατοπέδου. Οι καινούργιες δε οικοδομές, μέσα από την κενότητά τους (σα χρηματιστηριακές φούσκες) ζητούν ουσιαστικά μέσα από την προπαγάνδα της έρευνας τη συμπλήρωσή τους. Οι έρευνες αυτές είναι επί της ουσίας αγγελίες τύπου: “Ζητούνται ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής”.
Η ρευστοποίηση του πολιτικού συστήματος μετά το τέλος της Μεταπολίτευσης (Μνημόνιο 2010) αφήνει αναμφίβολα χώρο για σημαντικές μετατοπίσεις και αλλαγές σε έναν κατά τα άλλα αργόσυρτο και σταθερό μέχρι σήμερα εκλογικό χάρτη. Είναι πιθανόν μέρος αυτών των κινητοποιήσεων που οι έρευνες καταγράφουν να διαπιστωθούν στις εκλογές. Το θέμα όμως είναι αν οι μετατοπίσεις αυτές είναι αυθεντικές, ή αν είναι προϊόν χειραγώγησης και προπαγανδιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπων και ψηφοφόρων που απλά “αποστοιχίστηκαν” από πρότερες ταυτίσεις, απεμπλάκησαν βιαίως από εκλογικούς και κομματικούς δεσμούς και σε αυτή την μετέωρη και αίολη κατάστασή τους “τακτοποιήθηκαν” μέσα σε κατασκευασμένους χώρους.
Επειδή (δυστυχώς ή ευτυχώς) έχει επανέλθει στην πόλη η ερώτηση τι να ψηφίσω; ο πλανήτης μπαλαλάικα “δεσμεύεται” (προεκλογικό ρήμα) να παραθέσει έναν σύντομο χάρτη των Ελληνικών κομμάτων. Δεν θα λήψουν και αναφορές σε κινήματα τύπου “Δεν πληρώνω (έχω νταλκάδες)” και “Όλοι μαζί μπροστά για το σήμερα (και αύριο να πα να γαμηθείτε)” για να γίνει ο χάρτης λίγο πιο φαντεζί. Ο καθένας μετά κάνει ότι καταλαβαίνει. Και το πρόβλημα είναι ότι ακόμη είμαστε στο “ο καθένας”.