Δεν είναι απλά ένα μυθιστόρημα. Χρειάστηκε να το διαβάσω για 2η φορά (πρώτη τα Χριστούγεννα) για να μπορέσω να γράψω δύο λόγια. Το «Όλοι οι άνθρωποι του Βασιλιά» του Robert Penn Warren αξίζει να το διαβάσεις (ίσως και περισσότερες από δύο φορές). Το 1947, το εν λόγω βιβλίο κερδίζει το βραβείο Πούλιτζερ (ναι χρονιές που το Πούλιτζερ δινόταν πολύ δύσκολα και με σημαντικό ανταγωνισμό). Είναι αυτός ο αμερικανικός νότος και η βαθιά γνώση του από την πλευρά του Warren, που δίνει μια επίκτητη λογοτεχνική αξία στους ανθρώπους του βασιλιά. Ένας Νότος με ποίκιλλες ερμηνείες: οι ιστορικές διαδρομές του εμφυλίου, οι διαιρέσεις μιας κοινωνίας συντηρητικής που πήρε μια προοδευτική θέση σε θεμελιακά κοινωνικά ζητήματα, η πολιτική ως διαδρομή και διάθλαση της ζωής, οι ανθρώπινες σχέσεις υπό το πρίσμα μιας κλιματικής και κοινωνιολογικής ιδιαιτερότητας που λαμβάνει χώρα στο Νότο. Άνθρωποι δύσκολοι, με παραξενιές κληροδοτημένες, συνήθειες και αξίες αναχρονιστικές, μια θάλασσα δύσκολη, μια ζωή ζοφερή πριν καν ξεκινήσει.
Είναι το «Όλοι οι άνθρωποι του Βασιλιά» ένα πολιτικό μυθιστόρημα; Και ναι και όχι ― και οι δύο απαντήσεις με ιδιαίτερη έμφαση και ισχύ. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το καλωσόρισμά του – μέχρι και σχεδόν τη μέση του βιβλίου σκιαγραφεί τις διαδρομές της πολιτικής, με την ύφανση να διαπλέκεται με όρους ανθρώπινης καθημερινότητας και κοινωνικότητας. Ιστορία, ντοπιολαλιές, κοινωνικές αξίες, νότος του μεσοπολέμου και αμερικανική κοινωνία στο μεταίχμιο του κραχ. Η κατανόηση του πολιτικού φαινομένου μέσα από την ενδελεχή σκιαγράφηση της κοινωνικότητας των υποκειμένων θριαμβεύει έναντι μιας τεχνοκρατικής ερμηνείας του decision – making, της πρακτικής προσέγγισης στου πως γίνονται τα πράγματα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με το γιατί γίνονται τα πράγματα. Στο δεύτερο μέρος, οι σχέσεις και οι πρωταγωνιστές (Γουΐλι Σταρκ και Τζαν Μπέρντεν) βγαίνουν στην επιφάνεια, με μια γραφή σαφώς πιο λογοτεχνική (όχι ότι στο πρώτο μέρος υστερεί). Οι μονόλογοι του Μπέρντεν (Γουόρεν) ενέχουν δοκιμιακή διάσταση, οι διάλογοι επίπεδο κορυφαίου θεατρικού και τα υποκείμενα του Βασιλιά ένα dassein που υπερβαίνει την χρησιμοποίησή τους για αφηγηματικούς σκοπούς. Οι τελευταίες 100 σελίδες προσπαθούν να στήσουν μια πλοκή (θα μπορούσαν να είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο) η οποία δεν αποκτά κάποια σημασία για την έκβαση ενός τέλους (σημειολογικού ή μη), απλώς εξυπηρετεί ιδανικά τη σκιαγράφηση των υποκειμένων. Εδώ το βιβλίο ξαναγίνεται μυθιστόρημα, αφού για ένα διάστημα έχει αφεθεί σε μια ελεγεία ανθρωπίνων σχέσεων και λογοτεχνικού ιδεώδους. Μη χάσετε την ευκαιρία να το διαβάσετε. Αν υπάρχει κάτι που μπορεί να θωρακίσει την έμφυτη τάση της ανθρωπότητας για παρελθοντολαγνία, η λογοτεχνική παράδοση της δεκαετίας του 1940 από μόνη της αρκεί.
Αποσπάσματα από το βιβλίο:
Τι απίθανη που είναι η ζωή, με τι ταχύτητα μεταβάλλεται, τόσο απίθανη όσο και το να βρεις κρύσταλλο εκεί που θα σπάσει το ατσάλι ή να δεις το βατράχι να φοράει διαμαντένιο στέμμα και το νόημα των στιγμών να διαβαίνει σαν το αεράκι που κάνει τα φύλλα της Ιτιάς μόλις να θροΐσουν (31)
Το παιδί έρχεται σπίτι και ο γονιός κοιτάει να το παγιδεύσει. Ο γέρος ή γριά κατά περίπτωση δεν έχει τίποτα να πει στο παιδί. Το μόνο που θέλει είναι να κάτσει το ευλογημένο μια-δύο ώρες στην καρέκλα και μετά να πάει για ύπνο κάτω από την ίδια στέγη. Δεν είναι αγάπη αυτό. Δεν λέω ότι δεν υπάρχει αγάπη. Αλλά αυτό καθαυτό δεν είναι αγάπη. Είναι μια απληστία του αίματος και αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου. Είναι αυτό που έχει ο άνθρωπος και που τον ξεχωρίζει από το αγαθό, ζωώδες δημιούργημα. Με τη γέννηση σου ο πατέρας και η μητέρα σου θα χάσουν κάτι από τον εαυτό τους και τώρα θα χαλάσουν τον κόσμο για να ξαναπάρουν αυτό το κάτι πίσω, κι αυτό το κάτι είσαι εσύ (52-53)
Κάπου στο τέλος αυτών των δεκαοχτώ λεπτών και είκοσι μιλίων είπα, «κι αν δεν έχω βρει τίποτα μέχρι τη μέρα των εκλογών;». «Πάντα υπάρχει κάτι», είπε το Αφεντικό. «Ίσως όχι σε βάρος του Δικαστή είπα εγώ». «Ο άνθρωπος συλλαμβάνεται μέσα στην αμαρτία, γεννιέται μέσα στη διαφθορά και περνάει από την μπόχα της πάνας στην αποφορά του σαβάνου. Πάντα κάτι υπάρχει», είπε. (70)
Μπορούσα να μένω ξαπλωμένος όσο ήθελα και ν’ αφήνω όποιες εικόνες λαχταράει να σκέφτεται ένας άντρας να παρελαύνουν από το μυαλό μου, έναν καφέ, ένα κορίτσι, λεφτά, ένα ποτό, λευκή αμμουδιά και γαλανά νερά, και να τις αφήνω τη μία μετά την άλλη να γλιστράνε και να περνούν, σαν τα φύλλα της τράπουλας που γλιστρούν αργά στο χέρι σου. (133)
Δεν υπάρχει τίποτα πιο μοναχικό από το να βρίσκεσαι μόνος σου μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο και να βρέχει. Ήμουνα μέσα στο αυτοκίνητο. Και ήμουνα ευτυχής γι’ αυτό. Μεταξύ ενός σημείου στον χάρτη και ενός άλλου σημείου στον χάρτη μεσολαβεί η μοναξιά μέσα στο αυτοκίνητο υπό βροχή. Λέγεται ότι οι όροι που καθορίζουν την ύπαρξη σου είναι αυτοί της σχέσης σου με τους άλλους. Πολύ καθησυχαστική η συγκεκριμένη σκέψη ειδικά αν βρίσκεσαι στο αυτοκίνητο μέσα στη βροχή, μόνος τη νύχτα, γιατί σ’ αυτή την περίπτωση δεν είσαι εσύ και με το να μην είσαι εσύ, ή κάτι τέτοιο, μπορείς να ξαπλώσεις με την ησυχία σου και να ξεκουραστείς λιγάκι. Είναι ένα είδος διακοπών από το να είσαι εσύ. (169)
Τα μάτια της άστραψαν σαν του παιδιού που του κάνεις μια ωραία έκπληξη, και γέλασε, ένα γέλιο απρόσμενο, βραχνό, ηδονικό. Όπως γελάει η γυναίκα όταν είναι χαρούμενη. Δεν γελούν ποτέ τους έτσι από ευγένεια ή όταν τους πεις ένα αστείο. Δεν γελάει έτσι πολλές φορές στην ζωή της μια γυναίκα. Γελάει έτσι μόνο όταν της έχεις αγγίξει κάτι βαθιά μέσα της, σε κάποιο ευαίσθητο σημείο της ύπαρξής της, και τότε η χαρά ξεχύνεται από μέσα της με τη φυσικότητα της ανάσας και των πρώτων νάρκισσων και των ρυακιών στα βουνά. Όταν γελάει έτσι μια γυναίκα, κάτι γίνεται μέσα σου. Δεν έχει σημασία πως είναι το πρόσωπό της. Ακούς αυτό το γέλιο και νιώθεις ότι σφίγγεις στο χέρι σου μια όμορφη και καθαρή αλήθεια. (165)
Ο Φίλος της Νιότης σου είναι ο μοναδικός φίλος που θα έχεις ποτέ, γιατί κατά βάση δεν σε βλέπει. Βλέπει νοερά ένα πρόσωπο που δεν υπάρχει πια, λέει ένα όνομα – Στειλιάρι, Φιλάρα, Ψύλλος, Κόκκινος, Βούτυρο, Τζακκ, Ντέιβ – το οποίο ανήκει σε αυτό το τώρα ανύπαρκτο πρόσωπο, που όμως, λόγω κάποιας ανόητης και παραπαίουσας αμηχανίας του σύμπαντος, είναι προς το παρόν συνδεδεμένο μ΄ έναν πληκτικό ξένο σ’ ένα συναπάντημα όχι και τόσο ευχάριστο. (300)
Δεν μπορώ να πω ότι τους έβρισκα συγκεκριμένα κάτι αρνητικό. Απλούστατα ήταν η συνηθισμένη ποικιλία ανθρώπινων σκουπιδιών που συναντάει κανείς στους κήπους (388)
Αντίο, Λόις, και σε συγχωρώ για όλα όσα σου έκανα (391)
Ώσπου να καταλάβουμε το σχήμα μέσα στο οποίο βρισκόμαστε, τα όρια που έχουμε βάλει εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας, είναι πολύ αργά να δραπετεύσουμε. Μπορούμε να ζήσουμε μόνο βάσει των ορίων που έχουμε θέσει, σαν τον φυλακισμένο στο κλουβί, όπου δεν μπορεί να ξαπλώσει, να σταθεί όρθιος ή να καθίσει, διότι η δικαιοσύνη έχει ορίσει να είναι κρεμασμένος για να τον βλέπει ο κόσμος (446)
Οι γυναίκες κάνουν σαν τρελές για τον μεθύστακα, τον καβγατζή, τον φωνακλά, τον κολασμένο. Τον αγαπάνε επειδή είναι – οι γυναίκες, εννοώ – σαν τις μέλισσες στην παραβολή με τον Σαμψών από τη Βίβλο: τους αρέσει να φτιάχνουν την κηρήθρα στο κουφάρι του λιονταριού (464)
Προσπάθησα να της πω πως, αν δεν αποδεχτεί κανείς το παρελθόν του και το φορτίο του, δεν υπάρχει μέλλον, γιατί χωρίς το ένα δεν μπορεί να υπάρξει το άλλο και πως αν μπορέσεις να αποδεχτείς το παρελθόν, μπορείς να ελπίζεις για το μέλλον, γιατί μόνο μέσα από το παρελθόν μπορείς να χτίσεις το μέλλον (548)
Θα επιστρέψουμε βέβαια, αυτό είναι το σίγουρο, για να κατηφορίζουμε στην παραλία και να χαζεύουμε τη νεολαία να παίζει τένις δίπλα στις μιμόζες και να περπατάμε στην αμμουδιά γύρω από τον κόλπο, εκεί όπου οι εξέδρες για τις βουτιές ανασηκώνονται μαλακά στον ήλιο, και πιο πέρα, στον πευκώνα, εκεί όπου οι πευκοβελόνες, στρώμα καταγής, πνίγουν τα βήματα, οπότε θα προχωράμε ανάμεσα στα δέντρα αθόρυβα σαν τον καπνό. Πάντως, θα περάσει πολύς καιρός για να γίνει αυτό, τώρα όπου να ναι θα αφήσουμε το σπίτι για να επιστρέψουμε στον σπασμό του κόσμου, έξω από την ιστορία, για να μπούμε ξανά στην Ιστορία και ν’ αναλάβουμε τη φοβερή ευθύνη του Χρόνου (552)